Wanneer zaai of plant ik mijn groenten

Wanneer kan ik zaaien of planten?  Een veel gestelde vraag. Het antwoord is ook niet altijd eenduidig te geven.

Zaad kiemt en groeit onder invloed van temperatuur, licht en vocht. Iedere plant heeft zijn eigen ideale omstandigheden waaronder het zaad kiemt en waaronder hij het beste groeit. Sommigen kiemen bij kou, sommigen bij warmte. Sommige soorten hebben licht nodig ,sommigen juist donkere omstandigheden. Je kunt die omstandigheden goed controleren in bijvoorbeeld een kas of propagator (zaaikasje/bakje). Zeker in een verwarmde kas met kunstlicht kun je zo goed als iedere omstandigheid nabootsen en is de tijd van het jaar nauwelijks een beperking voor zaaien en planten (zie de professionele teelt). In de buitenlucht is die controle veel minder.

Hierdoor wordt er veelal onderscheid gemaakt tussen het zaaien “binnen”, in een (verwarmde) kas, propagator of op “de vensterbank”  en zaaien in de volle grond. Voor zaaien in een onverwarmde kas is het gebruik van een propagator (kweekkasje) met eventueel een verwarmingsmat voor sommige planten aan te bevelen.

Naast warmte, is licht een vaak vergeten groeifactor. De “lange, iele plantjes” op de vensterbank ontstaan meestal door te weinig (zon) licht in combinatie met warmte (radiator) en vocht. Hierbij is zowel de duur als intensiteit van belang. Zo is de lichtintensiteit van zonlicht één meter van een raam in huis al gauw 15 tot 20% afgenomen. Op 2 meter al gauw 30-40 %. Afhankelijk van de grote van een raam. In de wintermaanden, waarin de dagen korter zijn is de intensiteit extra belangrijk, tenzij aangevuld met kunstlicht. Verder is een goed balans tussen licht, warmte en vocht essentieel. Ook het tijdig “verspenen”, het overpoten van de zaailingen in een eigen pot, helpt bij het krijgen van voldoende licht voor de plant. Hij hoeft daarbij dan minder te concurreren met de plant direct naast hem voor licht en ruimte.

Voor-zaaien

Sommige planten moet je “binnen” (verwarmd) voor zaaien. Het gaat hierbij vooral om planten die in ons klimaat normaal niet voorkomen. Zaken als Paprika of aubergine die maanden nodig hebben tussen zaaien en vruchtzetting, en bij temperaturen van rond 20 graden gezaaid moeten worden, worden al in de wintermaanden voor gezaaid (januari-februari) om vanaf april/mei in een onverwarmde kas of mei/juni in de buitenlucht uitgeplant te worden. Houdt met de tijd van voor-zaaien dus ook rekening met waar u de plant uiteindelijk uitplant.

Voor uitplanten buiten moeten de planten soms een paar maanden langer binnen blijven en is later zaaien aan te raden.

Ook tomaat, courgette en andere vorstgevoelige planten die sneller groeien worden vaak “binnen” (verwarmd) voor gezaaid, hoewel hierbij een onverwarmde kas rond maart april ook vaak al prima geschikt is om de lichte “vorst bij de grond” buiten de deur te houden met mogelijk wat extra bescherming in de nachten als het nog wel wat vriest.

Een “uitzondering” die vaak vergeten wordt zijn bonen. Peulvruchten als doperwt, kapucijner en tuinboon kunnen al bij “vorstvrij weer” vanaf februari/maart gezaaid worden. Deze kiemen al bij “koude” omstandigheden. De “sperzieboon” (snijboon, spekboon, pronkboon, bruine/droogboon etc) is echter een plant die temperaturen van rond 20 graden nodig heeft om te kiemen. Veel problemen met niet opkomen hebben dan ook te maken met het te vroeg zaaien bij te lage (grond) temperaturen. Veelal is eind mei of zelfs begin juni aan te raden, ook als je voor-zaait in een kas of binnen.

Soorten die in ons klimaat van nature wel voorkomen kunnen meestal vanaf februari/maart al binnen, of in een onverwarmde kas, voor-gezaaid worden voor een snelle start of vanaf april direct in de volle grond. Dit geld voor de meeste koolsoorten, bieten, sla etc. Uitplanten kan dan veelal vanaf maart-april zodra de dag-vorst grotendeels weg is en temperaturen van minimaal zo’n 10 graden of hoger worden bereikt. Een kas(je), platte-bak of wat afdekvlies (of een omgekeerde bloempot) kan in de nachten nog  bescherming bieden tegen de af te toe opkomeden strengere nachtvorsten bij iets gevoeligere planten (oa slasoorten) of de net opgekomen zaailingen. Zeker in een verwarmde of onverwarmde kas is het seizoen met enige weken of zelfs maanden te vervroegen (en verlengen) en zal vooral licht (daglengte) de beperkende factor zijn in groei tenzij (ook) met kunstlicht wordt gewerkt. Vanaf april/mei als de nachten ook warmer worden is bescherming vaak niet meer nodig.

Alles valt of staat met de omstandigheden. Zo is het bij ons hier in het noorden vaak gemiddeld een graad of 4 kouder dan in het westen of zuiden van het land, en kan het soms tot wel 4 weken verschil maken tussen wanneer iets gezaaid kan worden of goed groeit. Naast de dag temperatuur zijn het vooral de koude nachten die dan goede groei belemmeren. Dit verschilt echter ook per jaar, en “waar de wind vandaan waait”.

Ervaring is daarmee een belangrijke factor. Veel proberen, en kijken naar wanneer iets wel, maar ook wanneer iets juist niet goed groeit. Hoe ligt de tuin of kas ten opzichte van de zon en wind. Waar warmt deze eerder of juist later op. Allemaal factoren die invloed hebben op de uitkomst. Goed nadenken over wanneer je iets wilt of kunt planten en wanneer je dan eventueel al voor-zaait is hierbij verstandig.

Heb je weinig ruimte om planten binnen echt op te kweken, zaai dan later. Heb je die ruimte wel?  Begin dan wellicht zelfs eerder. Op de zakjes met zaad staat veelal wat normaal ongeveer de tijd tussen zaaien en uitplanten zal zijn. Houd er wel rekening mee dat sommige soorten, zoals wortel, bladgroenten etc, beter direct ter plekke worden gezaaid en voor-zaaien niet handig is. Een kas of platte bak om het seizoen te vervroegen of verlengen en om voor te zaaien is daarom veelal een goede aanvulling op de moestuin zelf.

Afharden van planten

Bij de vraag wanneer planten naar buiten kunnen is “afharden” een belangrijke factor.  Als je in het voorjaar voor-zaait gebeurt dit veelal binnen, bij temperaturen die soms tot 20 graden hoger liggen dan buiten. De plant, ook die hier van nature groeit, heeft zich dan niet hoeven wapenen tegen koudere omstandigheden. Planten die van nature geen vorst of kou verdragen kunnen per definitie niet eerder naar buiten dan dat de dag en nachttemperaturen hoog genoeg zijn (+-mei/juni).

Planten die wel vorst of kou kunnen verdagen, wapenen zich echter hiertegen door bepaalde stoffen aan te maken die de plant “verhard”. Bij het verplaatsen van een zaailing van binnen naar buiten moeten we  de plant dus laten wennen aan de koudere omstandigheden zodat deze zich kan wapenen tegen eventuele kou. Dit doen we door de plant overdag rustig bloot te stellen aan koudere temperaturen buiten, en ’s nachts nog wat bescherming te geven tegen de extremere kou in bijvoorbeeld een platte bak, schuurtje of koele ruimte. Als de plant enige dagen tot een week heeft kunnen wennen aan de nieuwe omstandigheden kan deze definitief worden uitgeplant. Vaak zie je hierbij de kleur van de plant van een lichte (groen) naar een wat donkerdere kleur (groen) veranderen. Dit geld niet alleen voor planten die u zelf zaait, maar ook voor planten die u koopt, die uit een verwarmde omgeving komen.

Zelf hebben wij onze (groente)planten, buiten de vorstgevoelige soorten, in het voorjaar meestal al gewoon buiten staan, en worden deze standaard beschermd door “schaduwdoek” tegen grote temperatuurschommelingen en bij verwachte vorst door extra vliesdoek. Afharden is daardoor niet meer nodig, want al gedaan, hoewel afdekken bij verwachte (strengere) vorst in sommige gevallen nog aan te raden is. Maar dit geld ook voor door u zelf gezaaide en afgeharde planten.

Zaaikalender

Voor een algemeen overzicht over wat u wanneer kan zaaien hieronder een uiteenzetting. Maar zoals gezegd is dit vooral een stelregel. Het zijn uiteindelijk de omstandigheden die er zijn of die u creëert die bepalen, niet alleen de tijd van het jaar, hoewel die natuurlijk in grote lijnen koppeling met elkaar hebben zolang we daar niet zelf op ingrijpen